Met de jaarlijkse Monitor ontwikkelingen coffeeshopbeleid wil het ministerie van Justitie en Veiligheid ontwikkelingen in 4 aan het coffeeshopbeleid gerelateerde fenomenen in kaart brengen, volgen en duiden: 1) coffeeshoptoerisme; 2) softdrugstoerisme; 3) de situatie rondom coffeeshops; en 4) de illegale verkoop van softdrugs. Voor de vijfde meting (over 2018) zijn door Breuer & Intraval landelijke en regionale cijfers van politie en Openbaar Ministerie opgevraagd en geanalyseerd. Daarnaast hebben wij in een steekproef van 31 gemeenten uit 11 onderzoeksregio’s verspreid over heel Nederland gemeenteambtenaren, politiefunctionarissen en coffeeshopeigenaren ondervraagd. In dit artikel bespreken we de belangrijkste resultaten uit de vijfde meting.
| Coffeeshoptoerisme en softdrugstoerisme Onder coffeeshoptoerisme wordt verstaan het kopen van hasj/wiet door niet-ingezetenen in de coffeeshop. Softdrugstoerisme is het kopen van softdrugs – en dus niet harddrugs – door niet-ingezetenen buiten de coffeeshop. |
ALGEMEEN BEELD
De situatie rondom coffeeshops is in 2018 en de jaren daarvoor beheersbaar te noemen. Bij eventuele problemen in de directe omgeving van coffeeshops gaat het vooral om verkeers- en parkeerproblemen. Steeds vaker werken gemeenten en coffeeshops samen om de hierdoor ontstane overlast te voorkomen en te beperken.
De meeste gemeenten kennen naar eigen zeggen geen softdrugstoerisme
We zien dat coffeeshoptoerisme een lokaal fenomeen is, waar enkele gemeenten in hoge mate mee te maken hebben. Andere gemeenten (zonder grensligging of aantrekkingskracht op buitenlandse toeristen) hebben er nauwelijks mee te maken.
Verder blijkt dat de meeste gemeenten naar eigen zeggen geen softdrugstoerisme kennen. In gemeenten waar hiervan wel sprake is, zien we een dalende trend.
Het toenemend gebruik van nieuwe technologieën bij de illegale verkoop van softdrugs ten slotte is zorgwekkend te noemen. Illegale verkopers lijken steeds vaker op bestelling en via internet te werken en opereren hierdoor minder zichtbaar. Mogelijk wordt hierdoor een belangrijke doelstelling van het Nederlandse drugsbeleid ondermijnd: de scheiding van de markt van softdrugs (hasj en wiet) van die van harddrugs (heroïne, cocaïne etc.).
| Scheiding der markten In 1976 wordt de Opiumwet gewijzigd. Vanaf dat moment wordt onderscheid gemaakt tussen hard- en softdrugs. Met deze wetswijziging tracht men de aanpak en zo ook de markt van harddrugs en cannabis van elkaar te scheiden. Deze scheiding moet voorkomen dat gebruikers van softdrugs in aanraking komen met harddrugs en het bijbehorende criminele circuit en/of deze drugs gaan gebruiken met alle mogelijke gezondheidsproblemen van dien. |
BEHEERSBARE SITUATIE RONDOM COFFEESHOPS
De situatie rondom coffeeshops in de 31 gemeenten lijkt (nog steeds) beheersbaar te zijn. Het aantal gemeenten waar overlast voorkomt in de directe omgeving van coffeeshops is beperkt en de aard van voorvallen die er voorkomen (verkeersproblematiek, vervuiling en rondhangen) kunnen door omwonenden als hinderlijk worden ervaren, maar zijn in de meeste gevallen niet ernstig.
VERKEERSPROBLEMATIEK
Een stabiele situatie wil niet zeggen dat er zich geen problematische situaties in de buurt van coffeeshops voordoen. Als die er zijn, dan gaat het (al jaren) vooral om overlast door druk verkeer en gebrek aan parkeerruimte. Een groot aantal coffeeshopbezoekers komt met de auto naar de shop. Hoe meer personen met voertuigen gebruikmaken van de openbare ruimte, des te groter is de kans op het ontstaan van verkeersproblematiek.
Er zijn coffeeshops die aan foutparkeerders geen toegang verlenen
De kans hierop wordt verder vergroot wanneer in de buurt van de coffeeshops ook andere voorzieningen, zoals horeca en uitgaansgelegenheden, zijn gevestigd waar (grote aantallen) bezoekers op af (kunnen) komen. Gemeenten doen er verstandig aan om bij (een verzoek tot) vestiging van coffeeshops vooraf na te gaan of de infrastructuur de bezoekersstromen die op de coffeeshop én de andere aanwezige voorzieningen afkomen, goed kan verwerken.
SAMENWERKINGSBEREIDHEID VAN COFFEESHOPS
Bij het ontstaan van verkeersproblemen gaat het vrijwel altijd om een combinatie van factoren. De meest voor de hand liggende oplossing – het opnieuw inrichten van de fysieke openbare ruimte – kunnen coffeeshops zelf maar in zeer beperkte mate realiseren. Zij nemen daarom steeds meer andere maatregelen waarmee ze potentieel overlastgevende voorvallen – die aan hun zaak kunnen worden gerelateerd – kunnen beheersen of verminderen. Een voorbeeld daarvan is dat zij het takenpakket van portiers uitbreiden. Naast het deurbeleid houden deze ook steeds meer toezicht op het (verkeers)gedrag van de klanten in de directe omgeving van de shop. Ook zijn er coffeeshops die aan foutparkeerders geen toegang verlenen en aan hen geen softdrugs verkopen. Daarnaast is er sprake van het verbeteren van de communicatie met omwonenden en handhavingsinstanties (politie en stadstoezicht), met als gezamenlijke doel het voorkomen van overlast.
COFFEESHOPTOERISME IS EEN LOKAAL FENOMEEN
Het coffeeshoptoerisme (het kopen van softdrugs door niet-ingezetenen in Nederlandse coffeeshops) blijft constant. Coffeeshoptoerisme is niet een algemeen, maar vooral een lokaal fenomeen. Om en nabij een derde van de coffeeshopgemeenten kent (zeer) veel coffeeshoptoerisme. De omvang van gemeenten, de geografische ligging en de algehele aantrekkingskracht op toeristen uit het buitenland zijn de belangrijkste voorspellers van coffeeshoptoerisme.
Enerzijds zien we dat dit fenomeen zich voordoet in enkele grensgemeenten waar het Ingezetenen-criterium (alleen ingezetenen van Nederland hebben toegang tot coffeeshops en uitsluitend aan hen mogen softdrugs worden verkocht) niet actief wordt gehandhaafd. Daar is de coffeeshop voor veel toeristen vaak de hoofdreden voor hun bezoek aan de gemeente. De geografische grensligging maakt het bezoeken van de coffeeshops in deze gemeenten interessant voor buitenlandse softdrugsgebruikers. Anderzijds zien we coffeeshoptoerisme in gemeenten die over het algemeen veel buitenlandse toeristen trekken. Zij komen vooral voor bezienswaardigheden naar die gemeenten en maken daarbij in meer of mindere mate ook gebruik van de coffeeshops.
Er zijn signalen dat steeds meer via het internet op bestelling wordt gewerkt
Slechts in enkele gemeenten heeft het coffeeshoptoerisme een merkbare invloed op de beleving van de openbare ruimte. Daar is vaak sprake van grote(re) bezoekersstromen naar coffeeshops, hetgeen kan resulteren in verkeersproblematiek. In de andere gemeenten met geen of weinig coffeeshoptoeristen signaleren lokale experts al jaren vrijwel geen problemen en het is sterk de vraag of dit in de toekomst zal veranderen.
DALENDE TREND SOFTDRUGSTOERISME
Softdrugstoerisme (het bezoek van niet-ingezetenen aan Nederland om buiten de coffeeshop softdrugs te kopen), komt volgens de lokale experts in een klein aantal onderzoeksregio’s voor. In deze regio’s lijkt er in de periode 2014-2018 sprake te zijn van een dalende trend in het aantal softdrugstoeristen dat naar deze regio’s komt. Deze mogelijke afname zou verband kunnen houden met de ontwikkelingen in de (actieve) handhaving van het I-criterium in deze regio’s. De handhaving van het Ingezetenen-criterium wordt hier veelal gecombineerd met steeds striktere handhaving van het illegaal verkopen van drugs. Mede doordat de gemeenten dit in deze regio’s via openbare kanalen communiceren, lijken er minder buitenlandse softdrugstoeristen te komen.
ONTWIKKELINGEN BINNEN ILLEGALE VERKOOP
Het blijkt dat het lastig is voor lokale experts en coffeeshopeigenaren om zicht te krijgen op de aard en omvang van de illegale verkoop van softdrugs, de verkopers en hun Nederlandse en buitenlandse klanten. Er zijn geen signalen dat er sprake is van een toename in de omvang, maar wel bestaat het idee dat er in de aard van de illegale verkoop veranderingen optreden. Vooral politiefunctionarissen, die zich intensief met het onderwerp bezig houden, signaleren dat illegale verkopers inventiever lijken te worden en dat er sprake lijkt te zijn van substitutie (van illegale verkoop in de openbare ruimte naar de illegale verkoop door middel van nieuwe technologie).
Er lijkt sprake van een overgang naar minder zichtbare vormen van drugshandel
Zo zijn er signalen dat steeds meer via het internet op bestelling wordt gewerkt, waarbij drugs per post worden verzonden. Daarnaast zou steeds vaker op bestelling worden gewerkt vanuit woningen en/of (horeca)gelegenheden en zijn er sterke signalen dat via sociale media als WhatsApp, Instagram en Telegram drugs worden verhandeld. Er lijkt sprake van een overgang naar minder zichtbare vormen van drugshandel. Dit zou kunnen leiden tot (nog) minder zicht op de illegale verkoop van softdrugs en een grotere vermenging met de illegale markt voor harddrugs.
Deze ontwikkelingen zijn – zeker in combinatie met de constatering dat de illegale handel van softdrugs veelal gecombineerd wordt met de verkoop van harddrugs – zorgelijk te noemen. De vermenging van de handel in beide soorten drugs ondermijnt de scheiding van de markt van softdrugs (hasj en wiet) en die van harddrugs (heroïne, cocaïne etc.) – een van de belangrijkste doelstellingen van het Nederlands softdrugsbeleid. Daarmee wordt beoogd softdrugsgebruikers niet in aanraking te laten komen met de handel in en het gebruik van harddrugs. Dat de kans op vermenging reëel is als de illegale verkoop uit het zicht verdwijnt, blijkt ook uit ander, meer verdiepend, onderzoek. Daarin komt naar voren dat dealers zich primair op de verkoop van soft- of harddrugs richten, maar dat zij hun klanten desgewenst ook van de andere soorten drugs kunnen voorzien. Het is derhalve van groot belang de ontwikkelingen op dit gebied de komende jaren nauwgezet te blijven volgen. <<
Ralph Mennes en Bert Bieleman zijn als senior onderzoeker en onderzoeksadviseur werkzaam bij Breuer & Intraval.
Zij zijn bereikbaar voor vragen en discussies via e-mail: ralph.mennes(at)breuerintraval.nl en bert.bieleman(at)breuerintraval.nl.